Հուզական այրման համախտանիշ (Emotional burnout syndrome)
Հուզական այրման համախտանիշ (Emotional burnout syndrome) տերմինն առաջին անգամ հիշատակվել է հոգեբան Ֆրեդենբերգի կողմից 1974-ին: Այս համախտանիշն օգտագործվում է հուզական լարված աշխատանք կատարող մարդկանց սոցիալ-հոգեբանական խնդիրները բնորոշելու համար։ Քանի որ այս համախտանիշը հուզական ոլորտին է վերաբերում, ապա երբեմն այն կոչվում է նաև մասնագիտական այրում (Professional burnout)։
Մասնագիտական ռիսկային խմբում են բժիշկները, բուժքույրերը, ուսուցիչները, սոցիալական աշխատողները, կառավարիչները ևայլն: Հուզական այրումը` հիմնականում վնասելով անհատի հոգեկան և ֆիզիկական առողջությունը, բերում է սոցիալական խնդիրների առաջացման (անձնական, ընտանեկան, աշխատանքային ևայլն)։
Հուզական այրման նախապայմաններից են՝ աշխատանքային կատարելապաշտությունը, գերծանրաբեռնված գրաֆիկը, խրախուսանքի կամ աջակցության բացակայությունը, բազում չլուծված խնդիրները, անբավարար հանգիստը, արձակուրդի բացակայությունը և այլն։
Կլինիկական նշանները
Հուզական այրման համախտանիշը կարող է ունենալ հետևյալ դրսևորումները․
- աշխատունակության անկում,
- աշխատանքային անբավարարվածություն,
- ինքնագնահատականի անկում,
- կենտրոնացման դժվարություն,
- մոտիվացիայի բացակայություն,
- քնի խանգարում,
- դյուրագրգռություն,
- ֆիզիկական հոգնածություն,
- հուսահատության զգացողություններ,
- անուշադրություն և ցրվածություն,
- անտարբերություն,
- գլխացավեր,
- ախորժակի փոփոխություն,
- նյարդայնություն,
- իռացիոնալ զայրույթ,
- ցինիզմ կամ հոռետեսություն,
- վախի զգացում,
- ընկճվածություն,
Կանխարգելում և բուժում
Սթրեսի հաղթահարում: Սթրեսի վերացումը հաճախ անհնարին է, սակայն սթրեսի պատճառի հայտնաբերումը շատ կարևոր է, քանի որ այդ միջոցով կարելի է խուսափել նրա հետևանքներից։ Հետևաբար երբեմն հուզական այրումից կարելի է ազատվել աշխատանքի, աշխատավայրի կամ աշխատանքային պայմաններյի փոփոխություններով։
Առողջ սնունդ։ Անհրաժեշտ է ընդունել հավասարակշռված սնունդ՝ մրգեր, բանջարեղեն, ձավարեղեն, միս, խուսափել շաքարային նախուտեստներից, տապակած և վերամշակված ուտելիքից։ Առողջ սնունդը կօգնի ստանալ անհրաժեշտ վիտամիններ և միներալներ, որոնք կբարելավեն մարսողությունը, քունը և էներգիայի մակարդակը։
Ֆիզիկական վարժություն։ Այս միջոցով բարձրացնում է օրգանիզմում էնդորֆինների և սերոտոնինի մակարդակը: Սա կարող է բարելավել մարդու հուզական վիճակը, հանգստացնել միտքը և որոշ չափով մոռանալ իրական խնդիրները:
Սահմանափակել ալկոհոլը։ Ալկոհոլը ժամանակավորապես կարող է բարձրացնել տրամադրությունը, այնուհետև զարգանում է տրամադրության անկում և, նույնիսկ, դեպրեսիա։
Կարգավորել քունը։ Քունը կարևոր է զգացմունքային առողջության համար: Դա երբեմն առավել արդյունավետ է, քան` այլ միջոցները։ Անհրաժեշտ է ամեն օր քնել ու արթանանալ նույն ժամին, սահմանափակել կոֆեյինի օգտագործումը` հատկապես երեկոյան ժամերին։
Թերապևտիկ մտածողություն (Mindfulness)։ Այս միջոցով կենտրոնացնում ենք մեր գիտակցությունը ներկայի վրա, միևնույն ժամանակ, հանգիստ ճանաչում և ընդունում ենք մեր զգացմունքները, մտքերը և մարմնական զգացողությունները։ Միտքն անգնահատելի միջոց է` հասնելու սթրեսի նվազման և հուզական կարգավորման: Թերապևտիկ մտածողության եղանակներից են՝ մեդիտացիան, յոգան, շնչառական վարժությունները ևայլն։
Ընկերներ։ Վստահելի ու լավ ընկերոջ հետ զրուցելը սթրեսը թեթևացնելու հիանալի միջոց է: Այս միջոցով մարդու խնդիրները չեն լուծվում, սակայն թեթևանում են։
Արձակուրդ։ Շատ հաճախ առօրյա և աշխատանքային խնդիրներից ազատվելու լավագույն միջոցն արձակուրդն է, որի ընթացքում մարդը, հեռանալով իր հուզական այրման միջավայրից ու պատճառներից, ձեռք է բերում հանգստություն և ուժ՝ մասնագիտական կյանքը շարունակելու համար։
Մասնագետներ։ Երբեմն հոգեթրապևտի կամ նեղ մասնագետի խորհրդատվությունը կարևոր է, հատկապես, երբ ի հայտ են գալիս որոշ հոգեմարմնական ախտանշաններ, որոնք կարիք ունեն դեղորայքային բուժման։